Δρ Γκέλης Ν. Δημήτριος Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Δαμασκηνού 46, Κόρινθος 20131, Τ. 2741026631, 6944280764   pharmage@otenet.gr   www.gelis.gr

Γκέλη Αικατερίνη Ιατρός,         Ακτινοδιαγνώστρια  Διεύθυνση Ιατρείου: Παπαληγούρα 16, Άσσος Κορινθίας, Τηλ. 2741087758, 6944644820 email:kgkeli@hotmail.co

Η κλιμάκωση της υποτροπής του καρκίνου και των τοξικών παρενεργειών των χημειοθεραπευτικών φαρμάκων  ή των ακτινοθεραπειών μειώνει την κλινική αποτελεσματικότητα της πλειονότητας των αντικαρκινικών παραγόντων που χρησιμοποιούνται σήμερα. 

Συνεπώς, είναι αναπόφευκτη η έρευνα που στοχεύει στη  δημιουργία εναλλακτικών ή συνεργιστικών αντικαρκινικών φαρμάκων, η δράση των οποίων πρέπει να συνοδεύεται από  αμελητέες παρενέργειες.

Μια σημαντική προσέγγιση για την επέκταση του αποτελεσματικού αντικαρκινικού οπλοστασίου είναι η διερεύνηση των αντικαρκινικών παραγόντων που προέρχονται από φυσικές πηγές. 

Πολλές φυτικές χημικές ενώσεις ερευνώνται τις τελευταίες 2 δεκαετίες για τις πιθανές  αντικαρκινικές τους ιδιότητες.

 Ένας σημαντικός αριθμός φυτικών εκχυλισμάτων και απομονωμένων φυτικών χημικών ενώσεων έχει σημαντικά αντιπολλαπλασιαστικά ή ή αντινεοπλασματικά αποτελέσματα.

Βεβαίως υπάρχουν σήμερα αντικαρκινικά φάρμακα, που χρησιμοποιούνται στη χημειοθεραπεία,  που ενώ μπορούν να φονεύσουν καρκινικά κύτταρα, όμως φονεύουν  ή είναι τοξικά και για τα υγιή κύτταρα του σώματος.

Γιαυτό, τα μέλη της διεθνούς ιατρικής κοινότητας αναζητούν φυσικές  χημικές ουσίες,  καταπολέμησης του καρκίνου, η χορήγηση, των οποίων δεν συνοδεύεται από παρενέργειες.

 Οι αναδυόμενες πληροφορίες έχουν δώσει νέες γνώσεις για το μοριακό και κυτταρικό πλαίσιο που απαιτείται για τη δημιουργία καινοτόμων προσεγγίσεων με μηχανισμό για την πρόληψη του καρκίνου με επιλεκτικά βιοδραστικά διατροφικά συστατικά.

Η πρόληψη του καρκίνου με την κατανάλωση  φρούτων,  λαχανικών και καρυκευμάτων έχει συγκεντρώσει μεγάλη προσοχή λόγω του χαμηλού κόστους και του μεγάλου περιθωρίου ασφαλείας τους. Υπάρχουν πλέον σημαντικές μελέτες και έρευνες σε καλλιέργειες καρκινικών κυττάρων και σε πειραματόζωα και ανθρώπους που αποδεικνύουν τις  χημειοπροληπτικές δράσεις και τα αντικαρκινικά αποτελέσματα αυτών των φυσικών προϊόντων.

Η σύγχρονη ιατρική που διδάσκεται σε όλες τις αναγνωρισμένες ιατρικές σχολές δεν έχει επιλύσει ακόμη τη θεραπεία κάθε τύπου  καρκίνου. Σήμερα στις κύριες αντικαρκινικές θεραπείες περιλαμβάνεται η χειρουργική, η χημειοθεραπεία , η ακτινοθεραπεία και η ανοσοθεραπεία. Όλες αυτές οι μέθοδοι δεν έλυσαν πάντοτε το πρόβλημα της υποτροπής του καρκίνου, ούτε βρέθηκε τρόπος να μη συνοδεύεται η εφαρμογή τους από πιθανές βλαπτικές παρενέργειες.

Διεθνώς μελετώνται και τα παραδοσιακά θεραπευτικά συστήματα, που  χρησιμοποιούν διάφοροι λαοί, όπως π.χ. η Αγιουρβέδα στις Ινδίες και η Κινεζική παραδοσιακή Ιατρική. Γίνονται προσπάθειες προσέγγισης της Δυτικής Ιατρικής και της παραδοσιακής ιατρικής αυτών των χωρών.

Ήδη, η πιο μελετημένη ουσία με αντικαρκινικές ιδιότητες, που αναφέρεται σε χιλιάδες δημοσιεύσεις διεθνώς είναι η κουρκουμίνη, που είναι το κύριο συστατικό του φυτού κουρκουμάς και χρησιμοποιείται χιλιάδες χρόνια από την Ινδική παραδοσιακή ιατρική (Αγιουρβέδα). 

Παρά το γεγονός ότι έχουν αποδειχτεί τα καρκινοπροληπτικά, αντικαρκινικά και αντιμεταστατικά αποτελέσματα της κουρκουμίνης σε καλλιέργειες κυττάρων και πειραματόζωα, εν τούτοις η κουρκουμίνη δεν είναι εύκολο να εκδηλώσει  την αντικαρκινική δράση της κατά των ανθρώπινων καρκίνων, διότι πρέπει να χορηγηθεί σε πολύ μεγάλη δόση (12-20 γραμμάρια ημερησίως από το στόμα). Αυτό το μειονέκτημα οφείλεται στην πολύ μικρή απορροφητικότητα της κουρκουμίνης, όταν χορηγείται από το στόμα.

Η προσπάθειες να χορηγηθεί η κουρκουμίνη μαζί με πιπερίνη (συστατικό του πιπεριού) αυξάνουν την απορροφητικότητα της κουρκουμίνης κατά 2000% [1].

Φαίνεται ότι η δυσαπορροφητικότητα της κουρκουμίνης μπορεί να ξεπεραστεί με τη χορήγηση υγρής μικκυλιακής κουρκουμίνης, που έχει μεγαλύτερη απορροφητικότητα από την απλή σκόνη κουρκουμίνης κατά 18.500%. [2].

Η υγρή μικκυλιακή κουρκουμίνη κυκλοφορεί ως συμπλήρωμα διατροφής, σε κάψουλες με την εμπορική ονομασία Curcugkel και χορηγείται σε δόση της μιας κάψουλας ημερησίως ή όπως θα καθορίσει τη δόση ο θεράπων ιατρός. Περισσότερα για τις αντικαρκινικές εφαρμογές της κουρκουμίνης βλέπε: www.curcumin.gr

Ένα άλλο καρύκευμα με αντικαρκινικές ιδιότητες, που πολλά υπόσχεται, είναι τα αποξηραμένα στίγματα των ανθέων του φυτού  Crocus sativus [Κρόκος ο ήμερος ή κοινώς ζαφορά σαφράν ή σαφράνι (Τουρκική λέξη)], το οποίο είναι  πλούσιο σε καροτενοειδή. 

Προκλινικά στοιχεία κατέδειξαν ότι η διατροφική πρόσληψη ορισμένων καροτενοειδών έχει ισχυρές αντινεοπλασματικές επιδράσεις τόσο in vitro όσο και in vivo , υποδηλώνοντας τους πιθανούς προληπτικούς και / ή θεραπευτικούς τους ρόλους σε διάφορους ιστούς. 

Οι εκθέσεις αναφέρουν ότι η χρήση καροτενοειδών χωρίς τη δυνατότητα μετατροπής σε βιταμίνη Α μπορεί να προσφέρει περαιτέρω αντικαρκινική προστασία και να αποφευχθεί η τοξικότητα.

Γενικά, οποιοσδήποτε  αντικαρκινικός ή χημειοπροληπτικός παράγοντα δρα, όταν μπορεί να επηρεάσει τους παρακάτω μηχανισμούς  που διέπουν τις χημειο-προληπτικές δραστικότητες του καρκίνου, όπως:

Η  ρύθμιση του μεταβολισμού του καρκινογόνου.

Η ρύθμιση της κυτταρικής ανάπτυξης και την εξέλιξη του κυτταρικού κύκλου.

Η αναστολή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού.

Η  αντιοξειδωτική δράση, η ανοσολογική διαμόρφωση, η ενίσχυση της διαφοροποίησης των κυττάρων.

Οι μηχανισμοί πρόκλησης απόπτωσης των καρκινικών κυττάρων από τον κρόκο.

Για την αδιαμφισβίτιτη αντικαρκινική δράση του κρόκου έχουν προταθεί οι παρακάτω μηχανισμοί:

Αναστέλλει την κυτταρική σύνθεση DΝΑ και RNA, αλλά όχι τη σύνθεση πρωτεϊνών.

 Αναστέλλει  τις αλυσιδωτές αντιδράσεις ελευθέρων ριζών.

Αναστέλλει τη μεταβολική μετατροπή των φυσικώς απαντώμενων καροτενοειδών σε ρητινοειδή

Τα  καρωτενοειδή του κρόκου αλληλεπιδρούν με την  τοποϊσομεράση II, ένα ένζυμο που ενέχεται στην αλληλεπίδραση κυτταρικού DNA-πρωτεΐνης. 

Επιπροσθέτως, αποδείχθηκε η ανοσορρυθμιστική δραστικότητα του Κρόκου, μετατρέποντας τα  Τ βοηθητικά κύτταρα τύπου 1 (Th1)  σε  Th2.

Δεδομένης της θεραπευτικής και οικονομικής σημασίας του Κρόκου, τη φυσική αφθονία του, εκτός από την κοινή χρήση του στην παραδοσιακή  ιατρική διαφόρων λαών, ο κρόκος παρέχει μια ποικίλη και προσβάσιμη πλατφόρμα για την ανακάλυψη φαρμάκων με φυτοχημικές ιδιότητες. 

Κατά το  μεταβολισμό του Κρόκου του ήμερου παράγονται τρεις κύριοι δευτερογενείς μεταβολίτες, ήτοι η κροκίνη,  πικροκροκίνη, και σαφρανάλη, που ευθύνονται για το χρώμα, την πικρή γεύση και το άρωμα του Κρόκου, αντιστοίχως. Επιπλέον περιέχει λυκοπένιο, ζεαξανθίνη και βιταμίνη Β2 [3].

Ο κρόκος, τόσο στην Ελληνική αρχαία ιατρική, όσο και στην παραδοσιακή ιατρική Ασιατικών χωρών έχει χρησιμοποιηθεί ως φαρμακευτικό βότανο για τη θεραπεία ποικίλων παθολογικών καταστάσεων, όπως οι μυικές κράμπες, το άσθμα, οι παθήσεις του ήπατος, οι διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, η ηλικιακή γεροντική εκφύλιση της ωχράς κηλίδος του οφθαλμού [4], οι διάφοροι πόνοι και κατά της παθογένεσης του καρκίνου.

Σύμφωνα με τις πολλές δημοσιεύσεις στον διεθνή ιατρικό τύπο ο Κρόκος προκαλεί  αντιογκωτικά και αντικαρκινικά αποτελέσματα σε διάφορους καρκίνους, μεταξύ των οποίων ο καρκίνος του πνεύμονος, του μαστού, του προστάτη, του παχέος εντέρου, του δέρματος και της λευχαιμίας [5].

 Το εκχύλισμα του Κρόκου και η κροκίνη μπορεί να ανακόψουν τον πολλαπλασιασμό και την εξέλιξη του κυτταρικού κύκλου, περιλαμβανομένης της απόπτωσης των καρκινικών κυττάρων του προστάτη, σε κυτταρικές καλλιέργειες. Συνεπώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ο Κρόκος ως χημειοπροληπτικός και χημειοθεραπευτικός παράγοντας για την αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη [6, 7].

Έχει βρεθεί ότι το εκχύλισμα του  Crocus sativus και της κροκίνης, που είναι το κύριο συστατικό του αναστέλλουν σημαντικά της ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων του καρκίνου του παχέος εντέρου, χωρίς να επηρεάζονται τα φυσιολογικά κύτταρα. Θα πρέπει να γίνουν περεταίρω έρευνες του εκχυλίσματος του Crocus sativus για το αν είναι μια βιώσιμη θεραπευτική επιλογή κατά του καρκίνου του παχέος εντέρου [8].

Έχει αποδειχτεί σε καλλιέργειες κυττάρων ότι ο Κρόκος ασκεί προαποπτωτικά αποτελέσματα σε κύτταρα καρκίνου του και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας δυνητικός χημειοθεραπευτικός παράγοντας κατά του καρκίνου του πνεύμονα [9].

Η αντικαρκινική δραστηριότητα του υδατικού εκχυλίσματος του Κρόκου θα μπορούσε να αποδοθεί μερικώς στην αναστολή του πολλαπλασιασμού των κυττάρων και την πρόκληση απόπτωσης των καρκινικών κυττάρων μέσω της ενεργοποίησης της βιοχημικής οδού που εξαρτάται από την κασπάση [10].

 Έρευνες που έγιναν σε διάφορους καρκίνους κατέδειξαν τις αντιμεταναστευτικές, αντιδιηθητικές, αντιαγγειογενετικές δυνατότητες του σαφράν και των καροτενοειδών του, καθώς και τα αποτελέσματά τους που καταστέλλουν την προσκόλληση κυττάρου-ECM και ενισχύουν την προσκόλληση κυττάρου-κυττάρου[12].

Άλλοι αντικαρκινικοί μηχανισμοί του κρόκου είναι:

Η πρόκληση απόπτωσης.

Η ανακοπή της εξέλιξης του κυτταρικού κύκλου.

Η καταστολή της έκφρασης της μεταλλοπρωτεϊνάσης της θεμέλιας ουσίας.

Τα τροποποιητικά αποτελέσματα σε μερικά ένζυμα αποτοξίνωσης φάσης ΙΙ

Την ελάττωση της έκφρασης φλεγμονωδών μορίων.

Ο κρόκος και τα καροτενοειδή του ασκούν την επίδρασή τους μέσω διαφορετικών μηχανισμών, όπως η μείωση του CD34 και η καταστολή των Wnt/β-κατενίνης, Ras/ERK, P38, DCLK1, EMT, μεταλλοπρωτεϊνασών μήτρας και ουροκινασών. Η κροκίνη επέδειξε πιο αποτελεσματική αντιμεταστατική ισχύ, σε σύγκριση με το εκχύλισμα σαφράν και την κροκετίνη[12].

Η βιοπροσβασιμότητα/βιοδιαθεσιμότητα, η μη τοξικότητα στα φυσιολογικά κύτταρα, η επιβεβαιωμένη αποτελεσματικότητα κατά του καρκινικού όγκου  και τα πρόσφατα στοιχεία για την αντιμεταστατική δυνατότητα  του σαφράν και των καροτενοειδών του, τα συνιστούν ως ευνοϊκό πολυδύναμο διατροφικό και φυτικό ιαματικό παράγοντα. 

Εξαιτίας των ισχυρών αντικαρκινικών ιδιοτήτων του και της ασφαλούς, χωρίς παρενέργειες δράσης του, ο Κρόκος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη θεραπευτική του καρκίνου [11].

Παρόλο που τα δεδομένα από μελέτες in vitro φαίνονται πειστικά, απαιτούνται καλά σχεδιασμένες κλινικές δοκιμές στον άνθρωπο για να διαπιστωθεί εάν ο Κρόκος μπορεί να γίνει μέρος του οπλοστασίου μας ενάντια στον καρκίνο.

Τα υποσχόμενα αποτελέσματα σε in vitro και in vivo πειράματα θα μπορούσαν να ανοίξουν νέες οδούς για την ανακάλυψη των ιδανικών συνδυασμών αντινεοπλασματικών θεραπειών, χρησιμοποιώντας τις  παραδοσιαές  φυτικές αντικαρκινικές ουσίες και των κλασσικών συμβατικών αντικαρκινικών φαρμάκων, περιορίζοντας έτσι τις παρενέργειες των τελευταίων [12].


Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1.Shoba G1, Joy D, Joseph T, Majeed M, Rajendran R, Srinivas PS. Influence of piperine on the pharmacokinetics of curcumin in animals and human volunteers. Planta Med. 1998 May;64(4):353-6.

2.Schiborr C, Kocher A, Behnam D, Jandasek J, Toelstede S, Frank J. The oral bioavailability of curcumin from micronized powder and liquid micelles is significantly increased in healthy humans and differs between sexes. Mol Nutr Food Res. 2014 Mar;58(3):516-27. doi: 10.1002/mnfr.201300724. Epub 2014 Jan 9.

3.Mohammad Reza Khazdair, Mohammad Hossein Boskabady, Mahmoud Hosseini,,* Ramin Rezaee, and Aristidis M. Tsatsakis. The effects of Crocus sativus (saffron) and its constituents on nervous system: A review. Avicenna J Phytomed. 2015 Sep-Oct; 5(5): 376–391.

4.Alireza LASHAYGholamreza SADOUGH, Elham ASHRAFI, Mohammadreza LASHAY, Morteza MOVASSAT,and Shahin AKHONDZADEH. Short-term Outcomes of Saffron Supplementation in Patients with Age-related Macular Degeneration: A Double-blind, Placebo-controlled, Randomized Trial.Med Hypothesis Discov Innov Ophthalmol. 2016 Spring; 5(1): 32–38.

5.Khorasanchi Z, Shafiee M, Kermanshahi F, Khazaei M, Ryzhikov M, Parizadeh MR, Kermanshahi B, Ferns GA, Avan A, Hassanian SM. Crocus sativus a natural food coloring and flavoring has potent anti-tumor properties. Phytomedicine. 2018 Apr 1;43:21-27. doi: 10.1016/j.phymed.2018.03.041. Epub 2018 Mar 19.

6.D'Alessandro AM, Mancini A, Lizzi AR, De Simone A, Marroccella CE, Gravina GL, Tatone C, Festuccia C. Crocus sativus stigma extract and its major constituent crocin possess significant antiproliferative properties against human prostate cancer. Nutr Cancer. 2013;65(6):930-42. doi: 10.1080/01635581.2013.767368.

7.Festuccia C, Mancini A, Gravina GL, Scarsella L, Llorens S, Alonso GL, Tatone C, Di Cesare E, Jannini EA, Lenzi A, D'Alessandro AM, Carmona  Antitumor effects of saffron-derived carotenoids in prostate cancer cell models. Biomed Res Int. 2014;2014:135048. doi: 10.1155/2014/135048. Epub 2014 May 11.

8.H.H. Aung, C.Z. Wang, M. Ni, A. Fishbein, S.R. Mehendale, J.T. Xie, A.Y. Shoyama, andC.S. Yuan Crocin from Crocus Sativus Possesses Significant Anti-Proliferation Effects on Human Colorectal Cancer Cells. Exp Oncol. 2007 Sep; 29(3): 175–180.

9.Saeed Samarghandian, Mohammad Hossein Boskabady, and Saideh Davoodi. Use of in vitro assays to assess the potential antiproliferative and cytotoxic effects of saffron (Crocus sativus L.) in human lung cancer cell line.  Pharmacogn Mag. 2010 Oct-Dec; 6(24): 309–314.doi: 10.4103/0973-1296.71799

10.Saeed Samarghandian,  Abasalt Borji,  Seyed Kazem Farahmand,  Reza Afshari,  and Saeideh Davoodi.  Crocus sativus L. (Saffron) Stigma Aqueous Extract Induces Apoptosis in Alveolar Human Lung Cancer Cells through Caspase-Dependent Pathways Activation.  Hindawi Publishing Corporation BioMed Research International Volume 2013, Article ID 417928, 12 pages http://dx.doi.org/10.1155/2013/417928

11.Samarghandian S, Borji A. Anticarcinogenic effect of saffron (Crocus sativus L.) and its ingredients. Pharmacognosy Res. 2014 Apr;6(2):99-107. doi: 10.4103/0974-8490.128963.

12.Khorasanchi Z, Shafiee M, Kermanshahi F, Khazaei M, Ryzhikov M, Parizadeh MR, Kermanshahi B, Ferns GA, Avan A, Hassanian SM. Crocus sativus a natural food coloring and flavoring has potent anti-tumor properties. Phytomedicine. 2018 Apr 1;43:21-27. doi: 10.1016/j.phymed.2018.03.041. Epub 2018 Mar 19.